Mensen gapen vooral om het brein en het lichaam te regelen, niet alleen omdat ze moe zijn. Er bestaan meerdere wetenschappelijke theorieën en waarschijnlijk spelen er tegelijk een paar mee.
Belangrijkste redenen
Een veelondersteunde theorie is dat gapen helpt om de hersenen af te koelen: door diep in te ademen, spieren aan te spannen en de bloedstroom rond het hoofd te veranderen, kan warmte beter worden afgevoerd. Dat houdt het brein op een temperatuur waarop het scherp kan blijven werken.
Daarnaast lijkt gapen de alertheid te verhogen: bloeddruk, hartslag en spierspanning nemen kort toe, waardoor iemand zich even meer wakker en geconcentreerd kan voelen. Daarom gapen mensen niet alleen bij slaperigheid, maar ook vlak voor inspanning of bij stress, bijvoorbeeld topsporters voor een wedstrijd.
Waarom bij moeheid of verveling?
Bij vermoeidheid verslapt de spierspanning, ook in keel en romp, en kan de ademhaling wat minder efficiënt worden; een diepe gaap “rekt” die spieren weer uit en opent de keelholte. Tegelijk wordt het brein dan vaak wat warmer, waardoor het koelende effect van gapen juist dan handig is.
Verveling gaat vaak samen met dalende alertheid; een gaap kan dan dienen als korte reset om je weer iets alerter te maken. Daarom kun je gapen terwijl je eigenlijk genoeg geslapen hebt.
Aanstekelijk gapen
Gapen is berucht aanstekelijk: alleen al denken aan gapen of iemand zien gapen kan een eigen gaap uitlokken. Onderzoek koppelt dat verschijnsel aan spiegelneuronen en empathie: mensen die gevoeliger zijn voor andermans emoties lijken vaak ook sneller “mee te gapen”.
Zelfs bij dieren wordt sociaal gapen gezien, wat erop wijst dat gapen óók een soort sociaal signaal kan zijn, bijvoorbeeld dat de groep moet opletten of dat de toestand van opwinding verandert.
Andere oorzaken en wanneer opletten
Mensen gapen ook vaker bij temperatuurwisselingen, hoogteverschillen (bijvoorbeeld in een vliegtuig) en bij spanningsopbouw in het lichaam. Een deel van de onderzoekers denkt dat gapen dan helpt om druk, spierspanning en hersentemperatuur te reguleren.
Heel veel gapen kan soms samenhangen met slaaptekort, bepaalde medicijnen of medische aandoeningen; als iemand opmerkelijk vaak moet gapen zonder duidelijke reden, is het verstandig dit met een arts te bespreken.